132. Дзе беларусы змагаліся супраць фашызму?

132. Дзе беларусы змагаліся супраць фашызму?

Пра ўдзел нашых суайчыннікаў у барацьбе з фашызмам у 1941–1945 гадах на савецка-нямецкім фронце, а тым больш у партызанскіх аддзелах і ў падполлі напісана ўжо даволі шмат. Але Другая сусветная вайна для беларусаў пачалася намнога раней, яшчэ 1 верасня 1939 года, калі немцы напалі на Польшчу. У тым часе, як вядома, Заходняя Беларусь знаходзілася ў складзе Польскай дзяржавы. Больш за 100 тысяч беларусаў, якія праходзілі службу ў польскім войску, прынялі на сябе разам з палякамі ўдар германскай вайсковай машыны.

Ахвярна змагаліся адрэзаныя ў першыя дні вайны абаронцы Вэстэрплятэ і Гданска. Даволі доўга стаяла непрыступнай Берасцейская цытадэль (Брэсцкая крэпасць). Жорсткія баі праходзілі ў раёне Радама, а паміж Віслай і яе прытокай Бзурай разыгралася, паводле ацэнкі нямецкіх гісторыкаў, «найбуйнейшая бітва за Польшчу». Вялікую мужнасць у часе абароны Варшавы праявіў легендарны Станіслаў Булак-Булаховіч, які, аператыўна сфармаваўшы аддзел з 300 дабраахвотнікаў, на працягу трох тыдняў стрымліваў танкавыя атакі. Тысячы нашых суайчыннікаў загінулі за 35 дзён зацятага змагання з ворагам.

У 1942 годзе вельмі шмат беларусаў, якія знаходзіліся ў канцэнтрацыйных лагерах СССР, запісаліся ў армію польскага генерала Андэрса, сфармаваную паводле пагаднення з савецкім кіраўніцтвам. Гэтая армія, а таксама другі корпус Андэрса, 1-я Панцырная дывізія, Брыгада парашутыстаў ды іншыя польскія фармаванні ваявалі на Заходнім тэатры вайны. Беларусаў у іх, паводле сама сціплых падлікаў, было больш за 30 000 чалавек, і сярод іх — шмат афіцэраў, у тым ліку такія вядомыя генералы, як Я.Верабей, М.Кукель, Н.Сулік.

Нашы суайчыннікі ўдзельнічалі ў баявых аперацыях у Бельгіі і Нарвегіі, Італіі і Паўночнай Афрыцы. Шмат беларусаў змагаліся ў французскім Руху Супраціву, у Гарыбальдзійскіх брыгадах.

Несмяротную славу здабылі нашы ваяры ў жорсткай бітве за Монтэ-Касіна. На працягу паўгода амерыканскія, ангельскія, новазеландскія, французскія і канадскія часціны па чарзе спрабавалі захапіць гэты старадаўны кляштар з глыбока эшаланаванай абаронаю, размешчаны на непрыступнай скале пры дарозе ў Рым. І толькі ў траўні 1944 года, дзякуючы мужнасці і адвазе жаўнераў Другога корпуса Андэрса, асабліва 5-й Крэсовай пяхотнай дывізіі, бальшыню якой складалі беларусы, Монтэ-Касіна быў узяты. Нямала прыкладаў гераізму і самаахвярнасці ў гэтай бітве паказалі беларускія хлопцы, і сярод іх — Рыгор Буслак, які цаною свайго жыцця праклаў баявым сябрам дарогу праз міннае поле.

Усё гэта яскрава сведчыць пра той вялікі ўклад, які ўнеслі нашыя бацькі і дзяды ў перамогу над фашызмам.