Беларусы ёсць!
Беларусы ёсць!
На тым паседжанні латвійскага Устаноўчага Сойма як кансультант прысутнічаў Езавітаў. Заслухалі даклад фінансава-бюджэтнай камісіі аб каштарысе беларускага адзьдзела міністэрства асветы, які раўняўся 1 845 160 латвійскіх рублёў. Яго і прапанавана было зацвердзіць. Але дэпутат Кемп павольна дасунуўся да трыбуны і прапанаваў наогул скасаваць названы каштарыс і ліквідаваць беларускі адзьдзел. Яго падтрымаў і прадстаўнік рускай фракцыі дэпутат Прэснякоў:
— Беларусаў няма… Яны — здэнацыяналізаваны элемент. Ва Устаноўчым Сойме гэтыя беларусы, лік якіх — каля шасцідзесяці тысяч, не прадстаўлены, а калі б такі народ сапраўды існаваў, то ў парламенце былі б яго прадстаўнікі!..
І тут да трыбуны падышоў лідар левых сацыял-дэмакратаў Ян Райніс, горычна ўздыхнуў. Паківаў галавою і агледзеў залу.
— Мне ведамы імкненні беларусаў да нацыянальнага адраджэння, ведамы народныя імкненні і народныя ідэалы, — ён зрабіў паўзу і ўзмоцніў голас: — Беларусь — такі ж край, як і Латвія, і нацыянальныя правы беларускай меншасці ў Латгаліі такія ж, як і кожнага іншага народа. Гісторыя, этнаграфія і статыстыка сведчаць, што беларусы ў Латгаліі ёсць! І латышскі народ, сам нядаўна атрымаўшы сваё вызваленне, не павінен адмовіць у свабодзе іншым народам!
Пачалося галасаванне… За асігнаванне на беларускі адзьдзел міністэрства асветы выказаліся ўсе — акром шасці дэпутатаў.
Пярэчанні ў Сойме хутка сталі вядомы грамадскасці, і старшыня Нацыянальнай дэмакратычнай сувязі рускіх грамадзян дэпутат Бочагаў мусіў выступіць з наступнай заявай:
«Нашаму звязу сорамна перад усім светам за свайго прадстаўніка ў Сойме дэпутата Прэснякова. Мушу зазначыць, што ён выказваў сваю прыватную думку… Мы самі існуем толькі дзякуючы прынцыпу самаазначэння народнасцяў і не можам пайсці і не пойдзем за тымі, хто намагаецца знішчыць духоўнае жыццё беларусаў».
Езавітаў не замарудзіў пазнаёміць з поспехамі іншыя беларускія дыяспары. Ад Ластоўскага яшчэ раней прыйшлі звесткі аб тым, што ў Коўне рыхтуюцца да выдання свайго часопіса — і Езавітаў даслаў на адрас рэдакцыі — Сенатарская, 8 — допіс, пазначыўшы яго сваім псеўданімам — Кастусёнак:
«… На ўтрыманьне Беларускага Адзьдзелу, 2-х Беларускіх Гімназіяў і Вучыцельскіх Курсаў адпушчана 2 200 000 латвійскіх рублёў.
Беларускія пачатковыя школы Рэспублікі ўтрымліваюцца з коштаў мейсцовых Земстваў і самаўрадаў.
Сельска-Гаспадарчая Школа ўтрымліваецца коштам Таварыства «Бацькаўшчына» і дапамогамі ад Міністэрства Земляробства, якое адпускае Таварыству на гэту справу да 200 000 рублёў у год.
Адносіны Латвійскага Грамадзянства і Ураду да беларусаў — добрыя. Як яскравы прыклад гэтага можа сьведчыць той факт, што, калі пры абгаварываньні бюджэту Беларускага Адзьдзелу адзін з Латгальскіх клерыкалаў, дэпутат Кэмп, унёс прапазыцыю выкрэсьліць крэдыты на Беларускі Адзьдзел, дык на яго з абурэньням абрушыліся дэпутаты ўсіх фракцыяў, і прапазыцыя яго была рашуча ўсім Устаноўчым Соймам адкінута. Сказаныя пры гэтым некаторымі дэпутатамі ў нашу абарону прамовы гэтулькі для нас цікавы і важны па свайму зьместу, што Таварыства «Бацькаўшчына» пастанавіла выдрукаваць іх асобнаю кніжкай. Асабліва цікавы і грунтоўны прамовы: Гр. Райніса, які прачытаў Сойму цэлую гадзінную лекцыю па беларускаму пытаньню, Гр. Сэйль — Таварыш Міністра Прасьветы, і расейскага дэпутата Гр. А. Бочагова».
Напрыканцы 1921 - 1922 школьнага года пад загадам беларускага адзьдзела знаходзілася ўжо сорак шэсць беларускіх школ — з 3500 вучнямі, а таксама аднагадовыя настаўніцкія курсы. Вяліся актыўныя захады па арганізацыі ў Дзвінску Першай беларускай урадавай гімназіі.
…Гэта была клопатная, цяжкая, а разам з тым — і ўдзячная праца на ніве беларускага вучнёўства. Сваім вучням Езавітаў запамінаўся не толькі таленавітым настаўнікам. Ён быў аўтарытэтам ва ўсім, давер і павагу да яго выказвалі ўсе. Высокі, дужы, з цёмнаю копкай валасоў, поўным тварам, пранікліва-шэрымі вачыма, Езавітаў быў усеагульным любімцам беларускага школьніцтва. Строгі, мог спакусіцца і на лагоду, жарт. Хадзіў раўнамерным вайсковым крокам, праз што і атрымаў мянушку «Браняпоезд».
? Чаго вы горбіцеся, крывіцеся, быццам увесь цяжар на хрыбтах цягаеце?! — часта пакрыкваў на вучняў. — Няхай палякі ці маскалі так ходзяць, а не беларусы. Не забывайцеся, што ўвесь свет глядзіць на нас, беларусаў. Выпрастайцеся, бо вы сыны і дачкі вялікага народа!
? Ведаем, Канстанцін Барысавіч… Выпростваемся…