Аперацыя ў Шампані

У пачатку верасня 1915 года Антанта падрыхтавала новае вялікае наступленне, задачай якога было вызваленне поўначы Францыі — правінцыі Шампань. Яно пачалося 25 верасня і адбывалася адначасова на двух участках, размешчаных у 120 км адзін ад аднаго, — на 35 км фронта і на 20 км фронта ў Артуа. У выніку поспеху наступальныя часткі павінны былі праз 80–100 км злучыцца на мяжы Францыі, што павінна было прывесці да вызвалення Пікардыі. У параўнанні з вясновым наступеннем ў Артуа павялічыліся маштабы: было прыцягнута 67 пяхотных і кавалерыйскіх дывізій, да 2600 гармат, падчас аперацыі было выпушчана 5 млн. снарадаў. Англа-французскія войскі ўжылі новую наступальную тэхніку — некалькімі «хвалямі». Да моманту наступлення германскія войскі здолелі ўдасканаліць свае абарончыя пазіцыі — у 5–6 кіламетрах за першай абарончай лініяй была пабудавана другая, кепска бачная з пазіцый праціўніка. Кожная з ліній абароны, у сваю чаргу, складалася з трох шэрагаў траншэй. Наступленне, якое цягнулася да 7 кастрычніка, мела надзвычай абмежаваныя вынікі — на абодвух участках удалося прарваць толькі першую лінію германскай абароны і адбіць не больш за 2–3 км тэрыторыі. У той час як страты з абодвух бакоў былі велізарнымі — англічане і французы згубілі 200 000 забітымі і раненымі, немцы — да 140 000 чалавек.

На працягу ўсяго 1915 года фронт амаль не пасунуўся — у выніку ўсіх здзейсненых саюзнікамі наступленняў лінія фронта адкацілася не больш чым на 10 км. Абодва бакі, усё больш і больш умацоўваючы свае абарончыя пазіцыі, не здолелі распрацаваць тактыку, якая б дазволіла прарваць фронт, нават на ўмовах надзвычай высокай канцэнтрацыі сіл і шматдзённай артылерыйскай падрыхтоўкі.

Велізарныя ахвяры з абодвух бакоў не давалі ніякага значнага выніку. Аднак дадзеная сітуацыя дазволіла Германіі павялічыць ціск на Усходнім фронце — умацаванне нямецкай арміі было накіравана на барацьбу з Расіяй, у той час як паляпшэнне абарончых ліній і тактыкі абароны дазваляла ўпэўнівацца ў трываласці Заходняга фронту пры паступовым змяншэнні дыслацыраваных там войскаў.

У той жа час баявыя дзеянні пачатка 1915 года прадэмастравалі, наколькі сур’ёзным цяжарам для эканомік краін-удзельніц з’яўляецца вайна. Новыя бітвы патрабавалі не толькі мабілізацыі мільёнаў грамадзян, але і велізарнай колькасці ўзбраення і боепрыпасаў. Даваенныя запасы зброі вычарпаліся, і варожыя бакі пачалі актыўна перабудоўваць свае эканомікі на патрэбы войска. Вайна са змагання армій хутка пачала ператварацца ў змаганне эканомік.

Актывізаваліся распрацоўкі новай вайсковай тэхнікі як сродаку выйсця з патавай сітуацыі на фронце, арміі рабіліся ўсё больш і больш механізаванымі. Была заўважана вялізная карысць, якую прыносіла авіяцыя (разведка і карэкціроўка артэлерыйскага агню) і выкарыстанне аўтамабіляў. Удасканальваліся метады траншэйнай вайны — з’явіліся траншэйныя гарматы, лёгкія мінамёты, ручныя гранаты.

Францыя і Расія зноў зрабілі спробу скаардынаваць дзеянні сваіх армій — адной з задач вясенняга наступлення ў Артуа з’явілася адцягванне сіл Германіі з Усходняга фронта. 7 ліпеня 1915 года ў Шантыльі распачалася першая Міжсаюзніцкая канфэрэнцыя, накіраваная на плавананне супольных дзеянняў на розных франтах і арганізацыю рознага кшталту эканамічнай і ваеннай дапамогі. 23–26 лістапада там адбывалася другая канферэнцыя. Было вырашана пачаць падрыхтоўку да зладжанага наступлення ўсіх саюзных армій на трох галоўных тэатрах — французскім, расійскім і італьянскім.

9–11 лютага 1915 года аўстрыйскія і германскія войскі пачалі наступленне ў Карпатах, асабліва моцна націскаючы на найбольш слабую частку расійскага фронта на поўдні, у Букавіне. У той жа час расійская армія пачала сустрэчны наступ, разлічваючы перайсці Карпаты і ўварвацца ў Венгрыю з поўначы. У паўночнай частцы Карпат, бліжэй да Кракава, сілы супернікаў былі роўнымі, і фронт падчас баёў у лютым і сакавіку амаль не зрушыўся, застаўшыся ў прыгор’ях з расійскага боку.

На поўдні Карпат расійская армія не здолела стрымаць націску, і да канца сакавіка большая частка Букавіны з Чарнаўцамі была страчана. Праўда, 22 сакавіка царскія войскі ўсё ж захапілі асаджаную імі аўстрыйскую крэпасць Перамышль. У палон здалося больш за 120 000 чалавек. Гэта аперацыя была апошнім буйным поспехам расійскай арміі ў 1915 годзе.

У наступным 1916 годзе полымя вайны разгарэлася з новай сілай. І падаецца, што на гэты раз фартуна павярнулася тварам ужо да Германіі.