ДЗЬВІНА

Дзьвіна пачынаецца на Валдайскім узвышшы – там жа, дзе Дняпро ды Волга, з крывіцкіх ключоў. Імклівая, поўная халоднай моцы, яна зьбірае воды ўсяго беларускага Паазер’я, струменіць скрозь узгор’і, кіпіць на парогах і ўзразае Рыжскае ўзмор’е з магутнасьцю 5.000 кубамэтраў у сэкунду.

Дзьвіна хлынула ў гісторыю Беларусі ў Х стагодзьдзі, з прыняцьцем хрысьціянства й уздымам Полацку. Дзьвінская плынь была галоўнай артэрыяй старабеларускае дзяржавы, і вызначала вэктар полацкае экспансіі. Зь ёю нас выносіла ў сьвет сярэднявечнай эўрапейскай цывілізацыі. Гэта па берагах Дзьвіны былі расстаўленыя легендарныя Барысавы камяні – хрысьціянскія помнікі з малітоўнымі надпісамі й крыжамі. Дзьвіна, сьцюдзёная й бурлівая, вяла рэй у Беларусі некалькі стагодзьдзяў запар.

“Берагі Дзьвіны срэбныя, а дно яе залатое!” Дзьвіна ў пару Залатога веку пастаўляла ў Вільню ды Рыгу столькі цудоўнае ласасіны, міногі, фарэлі, тайменю, судаку, вугроў, лінёў, уюноў, колькі ні адна мясцовасьць на ўсім узьбярэжжы Балтыкі. Праз Полацк, Дзьвінск, Віцебск з ганзейскае, галяндзкае, швэдзкае, польскае Балтыкі ва Ўсходнюю Эўропу йшоў найбагацейшы гандлёвы паток. Галоўны ўдар ўварваньня Івана Жахлівага ў Інфлянцкае вайне 1561 – 1569 гг. быў накіраваны на ключавы Полацк: кантроль над Дзьвінай дазваляў Маскве схапіць ВКЛ за горла.

Падзьвіньне – край дзікі й таемны, узараны ледавіком і напоўнены талымі водамі, насычаны падысподняй марэнай, глыбокімі глінамі й гіганцкімі скандынаўскімі валунамі. Падзьвіньне, беларуская Поўнач з больш суворымі й сьнежнымі зімамі, з дыханьнем Арктыкі і зьверам у таёжных гушчарах, захоўвае адвечны холад нашага ледавіковага пэрыяду.

Дзьвінская вада ўспаіла Рагнеду, Альгерда, Усяслава Чарадзея. Дзьвіна цякла ў жылах вялікіх палачанаў – Эўфрасіньні, Сімяона й Францыска Скарыны. Дзьвінскія прытокі карэняцца ў жыцьці Ільва Сапегі й Васіля Быкава, Васіля Цяпінскага й Рыгора Барадуліна. Дзьвінскія беларусы моцныя, рашучыя й халаднакроўныя. З характарам.

Дзьвіна – ідэальнае люстра для Сафійскага сабору, віцебскай Дабравешчанскай царквы й наваполацкага “Паліміру”. Дзьвіна – выток нацыянальнай гісторыі, бліскучая цеціва, нацягнутая для стрэлу праз усе паўночныя моры. Дзьвіна – прарыў беларускай місіі ў велізарны й сьветлы эўрапейскі абшар, аб’яднаны Балтыкай: Швэдзію, Фінляндыю, Данію, Нарвэгію, Латвію, Эстонію, Нямеччыну. Дзьвіна, даўняе зьвяно вараскіх вандравальнікаў, зьвінае воды зьледзяненьня й зводзіць іх пад палярнай зоркай дамоў, да берагоў Гіпербарэі. Дзьвіна, быццам віно, сьцюдзёнае й гаручае, увесну ўскрывае лёд са звонам разьбітага шкла – і напаўняе ўсю велізарную чашу Паазер’я хмельным ды пранізьлівым халадком.