КАМЯНЕЦКАЯ ВЕЖА

КАМЯНЕЦКАЯ ВЕЖА

Так склалася, што гэтаму больш як сямісотгадоваму помніку выпала стаць своеасаблівым апазнавальным знакам і абярэжным сімвалам Белай Русі. Адлятаючы ў вырай, птушкі знарок робяць развітальны аблёт чырвонага стаўпа Белай вежы – каб надоўга запомніць галоўную прыкмету роднай зямлі. А вяртаючыся з далёкіх краёў найперш шукаюць гэты сімвалічны арыенцір: цэлы і непарушны ён – значыць, усё добра і спакойна на роднай Беларусі.

Калісьці даўно ляжаў тут чарощны камень. Валодаў ён незвычайным дарам – дапамагаць бедным людзям. І тыя часта карысталі з ягонай спагадлівасці, прасілі парады, дапамогі. А то і хлеба. Прынясуць вечарам сякую-такую ахвяру і папросяць: “Камень-камянец, дай на заўтра хлябец. Цяжка стала жыць, няма чым дзяцей карміць”. А ранічкай ляжыць на камені бохан.

Ды нейкі неразумны чалавек вырашыў выпрабаваць чароўную сілу каменя. Прыйшоў да яго без ахвяры і злосна загадаў: “Камень-камяніска, аддай сваё залаціска. Яно ў цябе без дзела ляжыць, а мне з ім будзе добра жыць”. Абурыўся ад гэткага нахабства камень і праваліўся скрозь зямлю. А за сабой і сквапнага знахара пацягнуў. Толькі глыбокі калодзеж утварыўся. А назва мясцовасці засталася – Камянец.

Засцярога тутэйшых жыхароў ад войнаў, якія знішчальнымі хвалямі захліствалі гарады, мястэчкі і вёскі, ад частых аблог, жорсткіх набегаў і крывавых штурмаў увасобілася ў шматлікія абарончыя збудаванні.

Такім помнікам абарончага дойлідства з’яўляецца і Камянецкая альбо Белая вежа. Гэта першая ў Беларусі мураваная вежа-данжон. У ХІІІ стагоддзі на беларускіх землях атрымаў шырокую прапіску новы тып абарончых збудаванняў. Яны даўно мелі пашырэнне ў Цэнтральнай і Заходняй Еўропе, у Скандынавіі. Шмат’ярусныя вежы-данжоны служылі апошнім прыстанішчам для абаронцаў, былі сапраўднай цытадэллю. Гэта даказалі мураваныя вежы ў Камянцы, Бярэсці, Гародні, Тураве, Новагародку і іншых беларускіх гарадах. Аднак да нашых дзён дажыў толькі Камянецкі стоўп.

Як сведчыць Галіцка-Валынскі летапіс, горад Камянец быў заснаваны ў 1276 годзе валынскім князем Уладзімірам Васількавічам -- “вялікім кніжнікам і філосафам”. Уладзімір даручыў “майстравітаму мужу” Алексу падшукаць месца для будучага абярэжнага горада. Той разам з мясцовымі жыхарамі на чоўнах паплыў у вусце ракі Лясной. Спадабалася яму адно месцейка – высокае, прыгожае.

Згадзіўся князь з выбарам Алексы, загадаў збудаваць тут горад-крэпасць. Нават сама назва мусіла сведчыць пра яе непрыступнасць. "Князь же Володимер в княжении своем многы городы зруби по отци своем. Зруби Берестий, и за Берестием зруби город на пустом месте, нарицаемом Лестне, и нарече ему имя Каменец, зане бысть камена земля. Созда же в нем столп камен высотою 17 саженей, подобен удивлению всем зрящим на нь». Вежу, якую называлі яшчэ стаўпом Уладзіміра, абкружаў глыбокі роў і вал з умацаваннямі. Але ў 1903 годзе падчас абнаўлення помніка ўсё гэта знікла.

Лёгкасць, стромкасць, гатычная зграбнасць робяць вежу асабліва велічнай і вабнай – сапраўднай шляхцянкай. Гэта падкрэслівае і своеасаблівы арнамент з вузкіх акенцаў-байніц, падобных на аркі ніш, стральчатых вокнаў. Галаву прыгажуні, як шахматную ладдзю, вянчае вялікая карона з 14 зубцоў. Кожны з іх пазначаны назіральнай шчылінай. Маючы 30 метраў увышкі, летапісны Камянецкі стоўп толькі на 5 метраў ніжэйшы за сярэдні неф знакамітага помніка готыкі сабора Парыжскай Божай Маці.

Па лесвіцы, што ўецца ўнутры тоўстай сцяны, можна трапіць на самы верх вежы, на яе былую баявую пляцоўку. Адсюль адкрываецца непаўторны краявід, можна працягнуць руку для павітання з сонцам альбо блізкімі адсюль знічкамі-зоркамі.

Калі вежу атуляе смуга альбо вяршыня яе хаваецца ў кудзелістых хмарах, тады здаецца, што няма ёй канца, што “столп камен” яднае грэшную зямлю з тым недасяжным сёмым небам, на якое безнадзейна імкнецца шмат хто з зямлян.

Калі жахае над ёй маланка і пагрозліва грукоча па небе сваёй калясніцай сівабароды Пярун, гэты стоўп, нібы грамнічная свечка, аберагае нашу зямлю і яе насельнікаў ад разбуральных праяў стыхіі і людской бяздумнасці.

Калі ж яе чырвоныя сцены лашчыць белымі палосамі-рукамі шчодры снегавей, тады ўяўляецца, што душы палеглых абаронцаў гэтай зямлі ўзносяцца ў неба, каб там стацца шчырымі малельнікамі за нашу з вамі бяспеку.

Камянец заўсёды меў асаблівае значэнне як памежнае ўмацаванне і важны гандлёва-рамесны цэнтр. Ён ляжаў на галоўным беларускім купецкім гасцінцы, які звязваў Брэст з Оршай. Адсюль гандлёвыя дарогі разыходзіліся на ўкраінскія, польскія і прыбалтыйскія землі. Праз Камянец праходзіў каралезўскі шлях з Кракава ў Вільню.

Зведаў Камянец і ваенную жорсткасць. Посвістам стрэл, звонам падкоў і мячоў, ваяўнічымі воклічамі не раз агучвалася ягонае наваколле. І душу веялі ад цела тут таксама не раз. Горад спусташалі крыжакі, прусы, шведы. Але адважныя камяняне дастойна адпомсцілі сваім крыўдзіцелям-крыжаносцам. У складзе Берасцейскай харугвы яны пераможна змагаліся пад Грунвальдам. Хоць горад быў неаднаразова спалены і разрабаваны, ды вежа Уладзіміра выстаяла, вытрымала. Сумленна зрабіў сваю справу “майстравіты муж” Алекса.

Набыўшы сёння першапачатковы цёмна-чырвоны колер, Камянецкая вежа працягвае сваю вартаўнічую вахту. Кожным трымцівым досвіткавым мроівам яна супакойным полымем свечкі ўзносіць маленне да неба – за мір і спакой на нашай зямлі, за мір і згоду, зладжанасць і суладдзе між людзьмі і ў іхніх душах. І рабіць гэта будзе да скону часу.

Берасцейскі паэт Мікола Пракаповіч у сваім вершы “Белая вежа” пісаў так:

На скрываўленых родных межах

Чорны дым засцілаў зару,

Ды стаяла Белая вежа,

Прыкрываючы Белую Русь…

Прарастае з нябыту памяць –

І ў наструненай цішыні

Белай птушкай плыве над намі

Да тваёй святой вышыні.